Op 19 oktober as. om 19.00 uur vindt in het Groot Auditorium van de Universiteit Leiden de LUCAS Publiekslezing 2023 plaats door dr. Thijs Porck, getiteld ‘Middeleeuwse helden voor een moderne tijd: De fantasy van J. R. R. Tolkien en de Oudengelse filologie.’ Toegang gratis; iedereen welkom! Aanmelden via deze link.
De fantasy-verhalen van J. R. R. Tolkien zijn wereldberoemd en spreken nog altijd tot de verbeelding. Waar haalde Tolkien zijn inspiratie vandaan en wat maakt de helden van zijn eigen verhalen zo inspirerend? Thijs Porck legt uit hoe Tolkiens Midden-aarde haar wortels heeft in de Oudengelse filologie en hoe Tolkiens helden middeleeuws lijken, maar dat toch niet zijn.
Filologische fantasie en de fantastische filologie
In middeleeuwse handschriften en stoffige woordenboeken zoeken naar de oorsprong en betekenis van oude woorden – dat klinkt misschien saai, maar toch staat dit soort wetenschap, de filologie, aan de basis van een van de meest succesvolle cultuuruitingen van de 20e en 21e eeuw: de fictie van J. R. R. Tolkien (1892–1973). Naast gevierd fantasy-auteur was Tolkien hoogleraar Angelsaksisch aan de universiteit van Oxford en een specialist op het gebied van middeleeuwse taal, in het bijzonder het Oudengels uit de vroege Middeleeuwen. Hij verdiepte zich ondermeer in het Oudengelse heldendicht de Beowulf uit de 8e eeuw. Tolkiens literaire werk is sterk beïnvloed door zijn academische werkzaamheden: Midden-aarde is een middeleeuwse wereld, bewoond door middeleeuwse wezens en mensen met middeleeuwse namen. Woorden, scenes en literaire technieken uit Oudengelse gedichten zoals de Beowulf weerklinken in The Hobbit (1937) en The Lord of the Rings (1954–1955). Kennis van deze middeleeuwse taal en de filologische methodes die Tolkien gebruikte, biedt een uniek inzicht in de wijze waarop Tolkien zijn succesvolle tweede wereld inrichtte.
Middeleeuwse wortels, maar toch eigentijds
Tolkien deed natuurlijk meer dan knippen en plakken uit middeleeuwse teksten. Op een aantal punten, met name als het gaat om heldendom, zette hij zich juist af van wat hij in zijn middeleeuwse bronnen tegenkwam. Zo gaat hij een kritische dialoog aan met de Oudengelse heldendichten The Battle of Maldon en de Beowulf, die hij als wetenschapper bestudeerde. Tolkien creëerde zo een eigentijds heldenverhaal met een voortdurende populariteit en invloed. Net zoals Tolkien zijn middeleeuwse bronnen adapteerde, zijn latere generaties met Tolkiens werk aan de haal gegaan: zijn werk leeft voort in populaire filmadaptaties, videogames en TV series. Bovendien wordt zijn werk omarmd en gebruikt door allerlei groeperingen, van de hippies uit de jaren 70 tot propaganda rondom de recente oorlog tussen Oekraïne en Rusland. Zo blijkt Tolkien, met zijn middeleeuwse helden voor een moderne tijd, voorlopig tijdloos.
